ท้องเสีย ซ่อมได้… ใช้ยาให้ถูกต้อง

เชื่อว่าหลายคนคงเคยประสบกับอาการท้องเสีย บางคนเป็นเพียงเล็กน้อยก็สามารถหายเองได้ แต่บางคนเป็นหนักถึงขั้นต้องพึ่งยาเลยก็มี ดังนั้นเราควรมาทำความรู้จักกับยาในกลุ่มนี้กันให้มากขึ้น ก่อนที่จะเลือกซื้อหาหรือหยิบมาใช้ในครั้งต่อไป
อาการท้องเสียเกิดจากสาเหตุมากมาย แต่มีสาเหตุหลักจากการรับประทานอาหารหรือดื่มเครื่องดื่มที่ไม่สะอาด เช่น กินผักสดที่ล้างไม่สะอาด อาหารที่มีแมลงวันตอม อาหารทะเลที่ไม่สด ดื่มน้ำที่ไม่สะอาดและไม่ได้ต้มสุก อาจมีเชื้อโรคอยู่ในอาหารหรือเครื่องดื่มนั้น ทำให้เกิดภาวะติดเชื้อ ซึ่งมีทั้งเชื้อแบคทีเรีย ไวรัส เช่น บิด ไทฟอยด์ อหิวาต์ การติดโรคพยาธิบางชนิด บางกรณีอาการท้องเสียเกิดจากความผิดปกติของอารมณ์และจิตใจ เช่น ตื่นเต้น มีความวิตกกังวล ร่างกายได้รับสารเคมีที่เป็นพิษบางชนิดเกินขนาด อาจไม่ได้เกิดขึ้นฉับพลัน แต่เกิดจากสะสมสารพิษนั้นไว้ในร่างกาย จนถึงขนาดที่เป็นพิษต่อร่างกาย ทำให้เกิดอาการท้องเสียขึ้น ตัวอย่างสารเคมีที่เป็นพิษที่เป็นโลหะหนัก เช่น ปรอท แมงกานีส ตะกั่ว บางครั้งเกิดจากการรับประทานอาหารรสจัด หรือเกิดจากยาและโรคบางชนิด อาการแพ้ของทางเดินอาหาร มักเกิดจากร่างกายของเราไม่สามารถย่อยอาหารชนิดหนึ่งชนิดใดได้ เช่น ในผู้ใหญ่ที่แพ้นม จะท้องเสียทุกครั้งที่ดื่มนม ในเด็กบางคนอาจแพ้นมผงบางชนิด ทำให้มีอาการท้องเสีย หรือความผิดปกติหรือโรคเรื้อรังของทางเดินอาหาร

คนที่ท้องเสียมักจะเหนื่อยและอ่อนเพลียมาก อาจหมดแรงและร่างกายทรุดโทรมอย่างรวดเร็ว โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ถ้ามีอาการถ่ายมากและคลื่นไส้อาเจียนร่วมด้วย เพราะร่างกายต้องสูญเสียทั้งน้ำและเกลือแร่ต่างๆ ไปอย่างรวดเร็ว การรักษาและบรรเทาอาการเบื้องต้น ควรงดอาหารแข็ง อาหารรสจัด มันจัด ควรดื่มน้ำสะอาดที่ต้มสุกแล้ว
การใช้ยาปฏิชีวนะหรือยาฆ่าเชื้อ เพื่อรักษาผู้ป่วยที่มีอาการท้องเสีย มักจะพิจารณาให้การรักษาเฉพาะในผู้มีอาการท้องเสียที่ถ่ายเป็นมูกเลือด หรือผู้มีอาการถ่ายเหลวเป็นน้ำหรือน้ำซาวข้าวที่มีอาการแสดงของการขาดน้ำ เช่น อาการอ่อนเพลีย ไม่มีแรง กระหายน้ำ ปากคอแห้ง หน้ามืด เป็นต้น เนื่องจากอาการเหล่านี้เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรีย ดังนั้นสำหรับผู้ที่มีอาการท้องเสียแบบถ่ายเหลวไม่มีเลือดปน และไม่มีอาการขาดน้ำ ไม่จำเป็นต้องรักษาด้วยยาฆ่าเชื้อหรือยาปฏิชีวนะ

หากไม่ใช้ยาฆ่าเชื้อหรือยาปฏิชีวนะ เมื่อมีอาการท้องเสียหลายคนมักจะเลือกทาน ยาหยุดถ่ายหรือยาแก้ท้องเสีย ยาหยุดถ่าย เช่น ตัวยา loperamide แม้จะมีข้อบ่งใช้สำหรับบรรเทาอาการท้องเสียชนิดเฉียบพลันที่ไม่มีอาการแทรกซ้อน แต่วิธีการเช่นนี้เป็นวิธีที่ไม่ถูกต้อง เพราะการรับประทานยาหยุดถ่ายหรือยาแก้ท้องเสียนั้นทำให้ลำไส้ต้องกักเก็บเชื้อโรคเอาไว้นานขึ้น ซึ่งจะทำให้ท้องอืด ปวด และแน่นท้องมากขึ้น ซึ่งอาจเป็นอันตรายต่อผู้ป่วยได้ เนื่องจากทำให้การกำจัดออกของเชื้อโรคที่อาจเป็นสาเหตุของอาการท้องเสียช้าลง จึงไม่แนะนำให้ซื้อยาหยุดถ่ายมารับประทานเอง หากจำเป็นต้องรับประทานควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกร ดังนั้นถ้าท้องเสียไม่ควรรับประทานยาหยุดถ่าย แต่ควรจะถ่ายให้หมด เนื่องจากร่างกายจะมีปฏิกิริยาโต้ตอบ เมื่อมีการติดเชื้อหรือกินอาหารที่ไม่ถูกสุขลักษณะ โดยการขับถ่ายสารพิษหรือเชื้อโรคออกมา และเมื่อขับถ่ายหมด การเคลื่อนตัวของลำไส้ก็จะกลับมาเป็นปกติ

สำหรับผู้ที่มีอาการท้องเสียแบบถ่ายเหลว แต่ไม่มีอาการขาดน้ำ ผู้ป่วยเหล่านี้ส่วนใหญ่อาการจะเป็นอยู่ไม่กี่วันและหายไปได้เองภายใน 1 – 2 สัปดาห์ จึงแนะนำให้ ดื่มสารละลายเกลือแร่ (Oral rehydration salts, ORS) เพื่อป้องกันอาการขาดน้ำและเกลือแร่ที่เสียไปจากการท้องเสีย โดยให้ผู้ป่วยจิบน้ำเกลือแร่ในปริมาณน้อยๆ ไปเรื่อยๆ แต่จิบบ่อยๆ
หากมีอาการอุจจาระมีมูกปน มีกลิ่นเหม็นผิดปกติคล้ายกุ้งเน่า คลื่นไส้อาเจียนรุนแรง มีไข้สูงเกินกว่า 38.5 องศาเซลเซียส อ่อนเพลียมาก หรือมีอาการนานกว่า 48 ชั่วโมง อุจจาระมีเลือดปน มีสีดำ หรือดูมีน้ำมันปน อาการปวดท้องที่ไม่ดีขึ้นเมื่อได้ถ่ายอุจจาระ อาการขาดน้ำ เช่น เวียนศีรษะ อ่อนเพลีย หรือตะคริวและผู้ที่มีโรคประจำตัว รวมทั้งเด็กอายุต่ำกว่า 3 ปี และผู้สูงอายุ ควรต้องไปพบแพทย์ทันที ไม่ควรรักษาเอง เพราะถ้าอาการรุนแรงอาจเป็นอันตรายถึงชีวิตได้
อย่างไรก็ตามอาการท้องเสีย ท้องร่วง เป็นอาการที่สามารถป้องกันได้ เพราะมักมีสาเหตุจากการรับประทาน ควรเลือกรับประทานอาหารที่สะอาด ปรุงสุกใหม่ๆ ไม่มีแมลงวันตอม ดื่มน้ำที่ต้มสุกแล้ว หรือหากต้องรับประทานอาหารนอกบ้าน ควรเลือกร้านที่สะอาด ถ้าจำเป็นต้องกินผัก ควรล้างแล้วแช่ด้วยน้ำด่างทับทิม แล้วล้างด้วยน้ำสะอาดหลายๆ ครั้ง เพื่อช่วยให้ผักสะอาดและลดปริมาณยาฆ่าแมลงที่อาจมีเหลือตกค้างอยู่ หากให้ความสำคัญกับการดูแลสุขอนามัยในการรับประทานแบบนี้แล้ว รับรองว่าจะปลอดภัยจากอาการท้องเสียได้